رسومات ماه مهمانی خدا در حرم مطهر رضوی

آستان قدس رضوی به عنوان یکی از بزرگترین مراکز موقوفاتی جهان تشیع از دوران صفویه تا کنون در بردارنده مراسم ها و رسومات ویژه ای برای ماه خدا بوده است که بر اساس اسناد موجود در سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی پیشینه برگزاری این آیین¬ به اوایل قرن دهم هجری قمری و دوره صفوی باز می¬گردد.

در میان اسناد قدیمی مربوط به تشکیلات آستان قدس رضوی در دوره¬های صفوی، افشار و قاجار روایاتی در مورد مراسم و برنامه‎¬های ویژه ماه مبارک رمضان وجود دارد که به دستورالعمل¬های خاص این ماه برای شب¬های قدر، قرائت قرآن، مراسم افطاری و چگونگی برپایی جشن عید فطر در حرم مطهر می پردازند.

این اسناد چگونگی برگزاری مراسم روزمره رمضان از جمله افطاری، برنامه‌ های ویژه شب های قدر، قرائت قرآن و چگونگی برپایی جشن عید فطر در حرم منور رضوی را تشریح می کنند.

زهرا فاطمی‌مقدم کارشناس مسئول بخش نمایه‌سازی مرکز اسناد سازمان کتابخانه‌ها، موزه‎‎ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در گفتگویی به چهار سند خصوص دستورالعمل‎های برنامه‎های ویژه ماه رمضان در حرم مطهر رضوی اشاره کرد که با عنوان کلی «دستور متولی باشی آستان قدس رضوی به کشیک‌نویس جهت اجرای مراسم و برنامه‎های مربوط به ماه رمضان در حرم رضوی» ثبت شده است.

وی این اسناد را متعلق به سال‌های ۱۳۳۰، ۱۳۳۵ و ۱۳۳۶ هجری قمری عنوان کرد.

*آنچه در حرم برگزار می شد*

فاطمی‌مقدم به دستورالعمل های ارائه شده در اسناد اشاره کردو گفت: برطبق این اسناد که از جانب متولی‌باشی آستان قدس رضوی صادر شده است، مؤذن‌‎های آستانه موظف بودند از اواسط شب در گلدسته‎های حرم به مناجات و ذکرخوانی بپردازند.

همچنین در نزدیکی سحر نقاره‎چیان نیز وظیفه داشتند به نشانه «اعلان طبخ سحور» به نقاره‌نوازی بپردازند، سپس دوباره مؤذن‎ها تا هنگام اذان صبح مشغول مناجات‌خوانی می‎شدند.

وی به برگزاری مراسم قرآن خوانی به روایت اسناد در این ماه مبارک رمضان نیز اشاره کرد و افزود: تلاوت روزانه یک جزء قرآن کریم با حضور تمامی حافظان و قاریان هنگام سه ساعت پیش از غروب در ایوان طلا یکی از مراسم هایی بود که طی ماه مبارک رمضان در حرم مطهر رضوی برگزار می شد.

جارو کردن و نظافت حرم توسط خادمان و دربانان در شب، برپایی جشن شب میلاد امام حسن مجتبی(ع)، چراغانی حرم مطهر و پذیرایی از میهمانان در این شب از دیگر محتویات اسناد تاریخی موجود هستند.

فاطمی مقدم ادامه داد: از دوره صفوی تا قرن حاضر مراسم احیای شبهای قدر و روضه ‎خوانی در بارگاه ملکوتی امام رضا(ع) به صورت یک سنت هر ساله انجام می ‌شده و به همین جهت درهای اماکن متبرکه تا صبح برای حضور زائران باز بوده اند.

وی تصریح کرد: مطابق اسناد موجود در دوران صفویه در روز 21 ماه رمضان برنامه روضه خوانی و مراسم نخل بندی بوده است که در حال حاضر از برگزاری آن سنتها دیگر خبری نیست.

براساس این اسناد تاریخی همچنین در پایان ماه مبارک رمضان و روز عید فطر به شکرانه یک ماه عبادت جشن باشکوهی همراه با آداب ویژه در حرم رضوی برگزار می شد.

یادآور می‌شود، مرکز اسناد آستان قدس رضوی یکی از غنی‎ترین و نفیس‎ترین مراکز اسنادی کشور به شمار می‎رود که با دیجیتال‌سازی اسناد، در جهت حفظ و ماندگارسازی آن‎ها برای نسل‎های آینده و دسترسی آسان پژوهشگران و محققان به این منابع می‎کوشد.