سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی طی دویست و چهارمین برنامه سه شنبه های فرهنگی آستان قدس رضوی از نخستین سالنامه های چاپ مشهد که در آرشیو مطبوعات این سازمان نگهداری می شود، رونمایی کرد.

در این برنامه که با همکاری انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران شاخه خراسان در محل ورودی تالار قدس کتابخانه مرکزی برگزار شد، دکتر رحمت الله فتاحی استاد علم و اطلاعات و دانش شناسی جایگاه سالنامه ها را در فعالیت های پژوهشی به عنوان یکی از مستندات تاریخی مورد بررسی قرار داد.

ثبت رخدادها، یک سنت فرهنگی است

وی اظهار کرد: تمایل و اراده بشر در ثبت رخدادها و نشر آن یک سنت فرهنگی است و پشت انتشار سالنامه ها یک فرهنگ نهفته است که علی رغم توسعه فضاهای مجازی همچنان این فرایند ادامه دارد.

فتاحی به چاپ سالنامه در ایران همزمان با امکان چاپ در جامعه اشاره کرد که بیشتر براساس علایق شخصی انجام می شده و کتابخانه رحمانیه نخستین بار در تیراژ 2 هزار نسخه به چاپ آن اقدام کرده است.

این استاد دانشگاه، به اطلاعات مندرج در سالنامه ها اشاره کرد و این اطلاعات را به عنوان منبع مرجع برای مطالعات محققین پیرامون تاریخ ایرانی گذشته نگر برشمرد.

وی، به ناآگاهی بسیاری از مردم در ارتباط با ارزش سالنامه ها اشاره کرد و افزود: سالنامه ها در کنار اینکه ابزاری برای تبلیغ و برندسازی نیز بوده است، مهمترین و استثنائی ترین رخدادهای سال را می توان در آنها یافت.

فتاحی با بیان این که محتوای سالنامه ها مطالب متنوعی است که خارج از چارچوب ثابت طراحی می شود، گفت: گزارش های گاهشماری، آماری، کشکولی، ادبی، هنری، سازمانی تقویمی و جدول کلمات متقاطع می تواند محتوای سالنامه ها باشد که در قطع های مختلف با صحافی های هنرمندانه صورت پذیرد.

سالنامه ها، پیوست روزآمد انواع دائره المعارف ها

نفیسه پویامنش، کارشناس مطبوعات سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی نیز طی سخنانی، سالنامه ها را پیوست روزآمد انواع دائره المعارف ها در ابتدای هر سال و تنها مرجع سهل الوصول و قابل استنادی توصیف کرد که گزارش رویدادها و تحولات حوزه های مختلف حیات اجتماعی در طول هر سال را جمع آوری و به صورت یکجا در اختیار علاقه مندان قرار داده اند.

وی، نخستین سالنامه چاپی در ایران را منتشر شده در سال 1290 قمری به دستور مشیرالدوله و به مدیریت محمد حسن صنیع الدوله رئیس اداره روزنامه جات به نام سالنامه ایران عنوان کرد.

پویا منش تصریح کرد: انتشار سالنامه ها در ایران روال منظمی نداشت و انتشار آن از آغازین سال های حکومت پهلوی 1304 گسترش یافته است.

این کارشناس، سالنامه دانش که حاوی اطلاعات مفید و سودمندی درباره تاریخ خراسان سلسله های مهم خراسان، پادشاهان خراسان است را نخستین سالنامه منتشر شده در مشهد معرفی کرد که توسط حسن زاده مستوفی با همکاری باقرعاملی در سال 1312 منتشر شده است.

وی تصریح کرد: اداره مطبوعات آستان قدس رضوی علاوه بر مجله ها و روزنامه ها از وجود سالنامه ها، سالنما و کتاب های سال بی بهره نبوده و در حال حاضر از مجموع یکهزار عنوان سالنامه موجود در آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی حدود 120 عنوان آن مربوط به مشهد است.

90 سالگی انتشار سالنامه در مشهد

حسن‌زاده مستوفی سال 1312 نخستین سالنامه در مشهد را با نام «دانش» منتشر کرد که اکنون بیش از 90 سال از انتشار آن می گذرد.

این سالنامه حاوی مقالات علمی، اخلاقی، پزشکی و برخی قوانین جاری است که در اولین شماره آن آمده است: «در این عصر فرخنده و ایام خجسته که توجه عامه به مدارج معارفی قرائت و مطبوعات متمایل است، نگارنده برحسب خواهش جمعی از دوستان و تشویق و حس جبلی بعضی آقایان محترم به تألیف و تدوین این نامه مبادرت ورزید.»

اندکی بعد، سالنامه «خراسان» را عبدالحسین تهرانیان منتشر کرد که از مهم‌ترین سالنامه‌های مشهد است و تا سال 1321 چاپ آن ادامه داشت. به فاصله چند سال، در دهه 20 شمسی، بیش از 10 عنوان سالنامه در مشهد منتشر شد.

از ویژگی سالنامه‌نگاری این دوره، انتشار آن در مدارس مشهد است. برای اولین بار مدارس خراسان در سال 1313 صاحب سالنامه شدند. دبیرستان شاه‌رضای مشهد پیشتاز چاپ نشریات ادواری است.

سالنامه دبیرستان فردوسی مشهد در سال 1313 شمسی به‌دلیل جشن هزارمین سال تولد فردوسی طوسی منتشر شد.

در آرشیو مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، درمجموع 120 عنوان سالنامه چاپ مشهد موجود است که در 90 سال گذشته منتشر شده‌اند و 98 عنوان آن، چاپ سال‌های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی است.

گفتنی است آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی با حدود 1000 عنوان سالنامه و سال‌نما از شهرهای مختلف ایران، یکی از غنی‌ترین مخازن مربوط به این منابع دست‌اول را در اختیار دارد.

6 / 100