نگاهی به تجارت خارجی دوره قاجار از روسیه تا هنگ هنگ

مرکز اسناد سازمان کتابخانه ها موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی تعداد 7 هزار برگ سند را به مجموعه آرشیو خود افزوده است که این اسناد روایتگر فعالیت های تجارت خارجی ایران در دوره قاجار از روسیه تا هنگ کنک است.

محمد سیاح، کارشناس طبقه بندی و آماده سازی اسناد در خصوص این مجموعه خریداری شده گفت: غالب اسناد این مجموعه، نامه ها و صورت حساب های مالی متعلق به تاجران حوزه خراسان است که حجم قابل توجهی از آن متعلق به محمد تقی تاجر یزدی از مشهد و مکاتبات وی با برادرانش آقا محمدتاجریزدی در یزد و محمد علی تاجر یزدی در قوچان و دیگر تجار ساکن ایران است.

وی افزود: براساس محتوای اطلاعاتی اسناد مشخص می شود که تاجران خراسانی علاوه بر مناسبات تجاری با تاجران داخلی، مناسبات مالی گسترده ای با روسیه، انگلستان و شهرهای مرو، سمرقند، عشق آباد و بخارا در آسیای میانه، هرات و کابل در افغانستان داشته اند و برای آن ها گزارش هایی از اوضاع اقتصادی آن بلاد ارسال می شده است .

*مراودات خارجی قاجار*

سیاح، حجم بالای مکاتبات خارجی این مجموعه را مربوط به مراودات مالی و تجاری محمد تقی تاجر یزدی با تاجران هنگ کنگ در چین و بمبئی هند عنوان کرد و گفت: شهر بمبئی بزرگترین بندر هند در ساحل غربی این کشور، مرکز بانکداری، تجارت، مبادلات مالی، بازرگانی و صنعت کشتی‌سازی هند به شمار می‌رفت که بعنوان شاهراه ارتباطی هند با ایران و جهان غرب از اهمیت راهبردی خاصی برخوردار بود.
وی همچنین بندر هنگ کنگ در سده نوزدهم را یک بندر بازرگانی توصیف کرد که به ‌عنوان دروازه تجارت به آسیای شرقی محسوب می شده است.

*بیانگر شرایط اجتماعی*

این کارشناس به سایر محتوای اسناد اشاره کرد و گفت: این اسناد علاوه بر دارا بودن اطلاعات اقتصادی و امنیتی خراسان و دیگر نقاط ایران و جهان همچون: وضعیت معیشتی مردم، قیمت اجناس، نحوه حمل و نقل اجناس تجاری، نا امنی راهها، سرقت کاروانها، درگیری با اشرار، اطلاعات با ارزش دیگری همچون واقعه حمله روسها به حرم مطهر حضرت رضا(ع)، گزارش شیوع بیماری های مسری در ایران و دیگر نقاط جهان، اخبار جنگ جهانی و تاثیر آن بر بازارهای مالی، اوضاع سیاسی ایران و جنبش مشروطه خواهی را در اختیار پژوهشگر قرار می دهد.

*آشنایی با نام تجار برجسته*

از نکات حائز اهمیت مجموعه، ذکر نام تاجران و محل اقامت آنان در حوزه رجال شناسی و جغرافیای اقتصادی ایران است که این کارشناس بدان اشاره کرد.

سیاح افزود: یکی از طبقات اجتماعی نقش‌آفرین در تحولات تاریخی ایران، تجار و پیشه‌وران بوده‌اند و جایگاهی که این طبقه در برهه‌های حساس تاریخی داشته اند، موجب شده که نقش تجار، بازرگانان در مطالعات تاریخ پژوهی مورد مطالعه‌ دقیق پژوهشگران قرار گیرد.

وی با بیان اینکه بررسی اسناد تجاری می‌تواند ما را در تبیین زوایای مختلف حیات جمعی مردم کشورمان در دوره‌هاي تاریخی یاری رساند، تصریح کرد: اسناد و مکاتبات تجار در برخی از دوره های تاریخی از جمله عهد قاجار از اهمیت بیشتری برای پژوهشگران برخوردار است، زیرا ایرانیان و تجار ایرانی در این دوره از تاریخ، نابسامانی مالی دستگاه قاجار و تنگناها، رکودها و نا امنی راه‌ها را شاهد بوده اند که بخشی از آن را مي‌توان از اسناد مذکور استخراج کرد.