لزوم جهت‌گیری خدمات کتابخانه‌ها مبتنی بر هوش مصنوعی

عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی بر لزوم جهت‌گیری خدمات کتابخانه‌ها مبتنی بر توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی در عصر حاضر تأکید کرد.

محمد زره‌ساز در کارگاه تخصصی «جهت‌گیری خدمات کتابخانه‌ها با توجه به توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی» که پنج‌شنبه، ۲۱ تیر ۱۴۰۳، در تالار کنفرانس کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی برگزار شد، با اشاره به جایگاه خاص این کتابخانه در کشور اظهار کرد: بی‌تردید کتابداران به منظور پاسخگویی به نسل جدید مراجعان کتابخانه‌ها باید دانش و آگاهی خود را ارتقا دهند.

وی افزود: در این میان، اگر کتابخانه‌ای همچون کتابخانه آستان قدس رضوی در مسیر استفاده از هوش مصنوعی حرکت کند، این امر اهمیت بسیاری در جامعه دارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی گفت: بی‌تردید با توجه به توسعه روزافزون فناوری‌ها، هوش مصنوعی نقش مهمی در آینده کتابخانه‌ها و موزه‌ها و وظیفه و شغل کتابداران، موزه‌داران و فعالان حوزه آرشیو خواهد داشت.

چالش‌ها و فرصت‌های هوش مصنوعی در کتابخانه‌ها

در ادامه، زره‌ساز در خصوص چالش‌های استفاده از هوش مصنوعی در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی به نکاتی از جمله کاهش مراجعه به کتابخانه و منابع آن، پاسخگو نبودن خدمات سنتی و ضرورت طراحی خدمات جدید، نگرانی در رابطه با کاهش قدرت تفکر انتقادی و دشواری اعتبارسنجی اطلاعات، اشاره کرد.

وی افزود: همچنین نیاز به سرمایه‌گذاری و تهیه امکانات و تسهیلات مورد نیاز برای استفاده از این فناوری‌ها، افزایش نگرانی در رابطه با افزایش تقلب و سرقت ادبی، افزایش نگرانی در رابطه با ایمنی داده‌ها و دشواری اعتبارسنجی فناوری‌های هوش مصنوعی، از دیگر چالش‌های این حوزه است.

عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی بیان کرد: در این میان، استفاده از هوش مصنوعی در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی فرصت‌هایی همچون توسعه خدمات سواد اطلاعاتی و هوش مصنوعی، واگذاری برخی از خدمات دم‌دستی کتابخانه‌ها به هوش مصنوعی، تعمیق خدمات مشاوره اطلاعاتی، توسعه خدمات مرجع مجازی و توسعه خدمات اشاعه گزینشی اطلاعات، را فراهم می‌کند.

وی ادامه داد: از دیگر فرصت‌های این حوزه می‌توان به توسعه خدمات پرونده مطالعاتی، توسعه تبلیغات و خدمات آگاهی‌رسانی جاری، توسعه خدمات داده‌های بزرگ، توسعه خدمات آموزشی و تولید محتواهای اموزشی، ارائه خدمات در زمینه پشتیبانی از توسعه فناوری‌های سازنده هوش مصنوعی، آگاهی‌رسانی به جامعه در رابطه با فرصت‌ها و چالش‌های هوش مصنوعی، اشاره کرد.

همچنین زره‌ساز در این کارگاه جملات انگیزشی را برای حاضران در راستای اهمیت استفاده از فناوری‌های هوش مصنوعی مطرح کرد. به طور مثال، با استفاده از این فناوری‌ها می‌توان شیوه ارائه خدمات کتابخانه‌ای را متحول، کمک‌های شخصی‌شده را ارائه و تجربه کاربری استثنایی را تضمین کرد.

از تاریخچه تا چالش‌های هوش مصنوعی

این عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی در بخش دیگری از صحبت‌هایش با تأکید بر اینکه امکان نادیده گرفتن هوش مصنوعی در عصر حاضر وجود ندارد، اظهار کرد: بحث هوش مصنوعی با خیال‌پردازی انسان آغاز شد چنان‌که در فیلم‌های ساخته شده در جهان نیز به استفاده از هوش مصنوعی و اثرات آن بر زندگی بشر پرداخته شده است.

وی در این کارگاه، همچنین مطالبی را با محوریت تعریف هوش مصنوعی، تاریخچه هوش مصنوعی از جمله تولد هوش مصنوعی در سال‌های 1950 تا 1956 میلادی، بلوغ هوش مصنوعی، رشد دوباره آن، هوش عمومی مصنوعی از سال 2012 میلادی تا کنون، بیان کرد.

زره‌ساز در ادامه برخی از مهم‌ترین حوزه‌های تحقیقاتی هوش مصنوعی از جمله یادگیری ماشین، یادگیری عمیق، پردازش زبان طبیعی و بینایی کامپیوتری را تشریح و عنوان کرد: بی‌تردید در آینده بسیاری از مشاغل تحت تأثیر استفاده از هوش مصنوعی در زندگی بشر قرار خواهد گرفت.

وی اضافه کرد: در این میان، کمبود متخصص، حریم خصوصی و امنیت داده‌ها، کیفیت داده، چالش‌های اخلاقی، هزینه، شفاف‌سازی و کمبود خلاقیت، احساسات و عقلانیت، از جمله چالش‌های پیاده‌سازی هوش مصنوعی به شمار می‌آید.

سخنران کارگاه از «چت جی پی تی» نیز به عنوان یک ترانسفورماتور از پیش آموزش داده شده تولیدکننده، نام برد و افزود: به عبارت دیگر چت جی پی تی، یک مدل زبان بزرگ است که بر روی مقادیر فراوانی از داده‌های متنی آموزش‌دیده و قادر به تولید یک پاسخ منسجم و مرتبط به یک درخواست داده شده است.

وی گفت: از جمله امکانات و قابلیت‌های چت جی پی تی نیز می توان به مواردی اعم از پاسخ به سؤالات، بحث و گفت‌‌وگو، نشان دادن منابع، ترجمه، سؤالات رایج، نوشتن متن، قابلیت انجام کارهای عملی، قابلیت اطلاع‌رسانی، قابلیت تفسیر عبارات محاوره‌ای و قابلیت یادگیری، اشاره کرد.

زره‌ساز سخنرانی خود را با طرح پرسش «با توجه به توسعه فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی چه تصویری از کتابخانه در آینده دارید؟»، به پایان رساند.

گفتنی است، پخش فیلم‌ و کلیپ‌هایی با محوریت کاربرد هوش مصنوعی در زندگی بشر و پاسخ به پرسش‌های تنی چند از مدیران و کارشناسان سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، از دیگر بخش‌های این کارگاه تخصصی بود که به همت بخش آموزش این سازمان برگزار شد.