مجموعه اسناد اهدایی روشن کننده روابط ایران و انگلیس

مجموعه اسناد اهدایی که روابط سیاسی و اقتصادی ایران و انگلیس در دوره قاجاریه را روشن میکند

مجموعه 48 برگ سند متعلق به دوره زمانی سال 1263 ق. تا سال 1305 شمسی، از سوی واقف ارجمند محسن تهرانیان به مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی اهدا شد.

شکوه سادات سمیعی، کارشناس طبقه بندی و فرهست نویسی اسناد، مجموعه اهدا شده را شامل رونوشت گزارش‌ها و نامه‌های اداری‌حاوی اطلاعاتی از روابط سیاسی و اقتصادی ایران و انگلیس در دوره قاجاریه، رونوشت چند قطعه شعر، متن ترجمه شده یک نمایشنامه گرجی و چند نامه شخصی عنوان کرد.

سند دریافت وام برای تجهیز قشون

وی به رونوشت سند بسیار مهمی که در محرم سال 1264 ق. به نگارش درآمده اشاره کرد و گفت: این سند عریضه حسین خان نظام الدوله، با مناصب آجودان باشی کل عساکر و صاحب اختیار فارس است که در حاشیه سند پاسخ محمد شاه قاجار و حاج میرزا آقاسی صدر اعظم به او مشاهده می شود.

سمیعی ادامه داد: دولت ایران در این تاریخ قصد داشته همزمان با درگیری های جنگ هرات برای تجهیز و انتقال قشون نظامی به خراسان و بعد از آن به منطقه جنگی، از یکی از دول بیگانه وام دریافت کند که پیرو این اتفاق، نظام الدوله نامه‌ای به دربار ارسال و اظهار می‌کند که با دریافت مالیات دیوانی در محدوده تحت حاکمیت خود توانسته بودجه لازم برای این کار را تامین کند.

سمیعی به بخشی از متن سند اشاره کرد که در آن آمده است: «لله الحمد علاوه برمحاسبه سه ساله مالیات دیوانی بدون باقی، به قدر دویست هزار تومان پیشکش خاک پای همایون کرده است… و پانصد نفر شتر با همه تدارک که جهت حمل قورخانه قشون خراسان،… و وقت حرکت افواج و توپخانه هم ششصد رأس اسب و قاطر پیشکش جداگانه کرده است…سبب راه انداختن قشون خراسان که این غلام نخواست نوکر دیگر در این خدمت افضل عظمی شریک باشد، پول نقد و اسب و قاطر و شتر و تفنگ، هرچه لازم بود فرمایش شد همه را با قرض متحمل شده، راه انداخت».

حسین خان نظام الدوله وقت را مغتنم می‌شمرد و بعد از این توضیحات تقاضا می کند: «مستدعی است که مواجب و مقرری این غلام بی مقدار را بقدر مقرری معتمدالدوله مرحمت و مکرمت فرمایند».

وی در ادامه می افزاید: پس از آن لحن قدردانی و طریقه تشویق وی از سوی صدر اعظم و شاه قاجار درحاشیة سند، قابل توجه است، حاج میرزا آقاسی می‌نویسد: «روحی فداک، هزار بار جانم به فدایت که این بار را از دوش من برداشتی و مرا محتاج دولت های دیگر نکردی، اگر زنده ماندم امید دارم که تلافی‌های بسیار بکنم.

همین نوشته میان من و تو حجت باشدکه تا زنده‌ام تو پسر حقیقی من هستی و من پدر مهربان تو و بعد از من پادشاه دین پناه روحنا فدا در عوض خدمات من به تو التفاط فرمایند.»

گزارش رابطه با انگلیس

این کارشناس به سندی دیگر در این مجموعه اشاره کرد که به گزارش‌های ارسالی از سوی میرزا ملکم خان ناظم الملک سفیرکبیر ایران در لندن اشاره دارد و در آن نتایج دیدار و گفتگوهای خود با سفرا، مستشاران و وزرای امور خارجه و رویدادها و روابط سیاسی حاکم بر کشورها بخصوص انگلستان را به شکل مبسوط تشریح و تحلیل می‌کند.

وی تصریح کرد: براساس اطلاعات این اسناد، تعیین سرحدات دولت عثمانی و ایران، بی طرفی و استقلال مناطقی چون کلات نادری و سیستان و بلوچستان، وخروج و انتقال اموال میرزا دوست علی خان معیرالممالک از بانک ایران و انگلیس از مهم‌ترین موضوعاتی است که میرزا ملکم خان مأموریت یافته بود برای رسیدگی به آنها، رایزنی کند.

سمیعی افزود: مجموعه اسناد اهدایی از لحاظ آشنایی با روابط بین المللی ایران در دوره قاجاریه، امور مالیاتی دیوان اداری در آن دوران و همچنین بخش هایی از فعالیت های ادبی و هنری در زمان پهلوی اول حائز اهمیت است.